Γράφει η θεατρολόγος Ελένη Αναγνωστοπούλου
Πατροκοσμάς: Ένας ηγέτης- οδοιπόρος, προσκυνητής και υπέρμαχος των γραμμάτων. «Κοσμάς ο Αιτωλός» στο θέατρο Κνωσσός.
Στις 11/11/2017 βρέθηκα στο θέατρο Κνωσσός για να παρακολουθήσω την παράσταση: «Κοσμάς ο Αιτωλός». Αναμφίβολα, ο Πατροκοσμάς ήταν μια από τις ιερές φιγούρες της Ορθοδοξίας. Διέφερε κατά πολύ από τους συγχρόνους του, διότι το μήνυμα που πρέσβευε, ήταν, είναι και θα είναι διαχρονικό στους αιώνες των αιώνων. Με οδηγό το όραμα του, προσπάθησε να διαδώσει τη μόρφωση στον τουρκοκρατούμενο ελλαδικό χώρο, απ’ άκρη σ’ άκρη. Έμεινε γνωστός στη θρησκευτική ιστορία για τη φράση του: (…) Φτιάξτε σχολειά, φτιάξτε σχολειά. Δεν βλέπετε πως αγρίεψε το Γένος μας από την αμάθειαν και εγινήκαμεν ως τα θηρία; Τα πάντα από το σχολείον τα μανθάνομεν, διατί χωρίς το σχολείον περιπατούμεν εις το σκότος.
Ξεκινώντας, γίνεται αμέσως αντιληπτό ότι η αξία της μόρφωσης είναι δυνατό να επιφέρει τρομερές αλλαγές στην ανθρώπινη κοσμοθεωρία. Ο άνθρωπος παιδεύεται για να μάθει, ούτως ώστε να μπορέσει να πει κάποια στιγμή με ασφάλεια πως, κατέκτησε τη γνώση. Και πάλι αυτό, δεν σημαίνει πως ενώ έμαθε κάτι, ότι έμαθε τα πάντα. Γηράσκω αεί διδασκόμενος, έλεγε ο Σωκράτης και είχε τεράστιο δίκιο. Ο Κοσμάς ο Αιτωλός έλεγε πως με δυσκολία θα έρθει το επιθυμητό. Χρειάζεται υπομονή και επιμονή για να επιτύχουμε πράγματα. Αυτό όμως που παίζει εξίσου σπουδαίο ρόλο, είναι και η φιγούρα του καθοδηγητή- δασκάλου. Εκείνος αν και εφ’ όσον είναι ικανός, θα εμφυσήσει αξίες και σταθερές. Ύστερα, είναι στο χέρι του μαθητή να προχωρήσει τις σκέψεις του και να διατυπώσει τα δικά του ερωτήματα και τις δικές του απαντήσεις. Η γνώση είναι το φωτεινό μονοπάτι που μας οδηγεί σε δρόμους ανεξερεύνητους. Διαμέσου της παιδείας μαθαίνουμε πρώτα απ’ όλα, το πώς να γίνουμε καλύτεροι άνθρωποι. Τα βιβλία καλλιεργούν με μοναδικό τρόπο, τον εσωτερικό ψυχισμό μας, φτάνει εμείς να είμαστε δεκτικοί στα ποικίλα μηνύματα που μας δίνονται. Κατά συνέπεια, διευρύνονται οι πνευματικοί ορίζοντες και οξύνεται το πνεύμα και η κριτική σκέψη. Η διαπίστωση αυτή δεν αποτελεί λεκτική υπερβολή αφού ο άνθρωπος βγαίνει πια από την πλάνη της αγραμματοσύνης και της αμάθειας, βαδίζοντας πια στη δική του ανακάλυψη της αλήθειας.
Ο Γρηγόρης Χαλιακόπουλος, ο Φιλιατρινός συγγραφέας, παραμένει στα πλαίσια της επικαιρότητας, ξαναπαρουσιάζοντας το κείμενο του, σήμερα το 2017 όχι τυχαία. Διανύουμε εποχές πνευματικού σκοταδισμού και φαίνεται πως γυρίζουμε προοδευτικά προς τα πίσω. Εκείνος, με την αμεσότητα και την παραστατικότητα των λόγων του, δίνει με αφορμή το πρόσωπο του Κοσμά του Αιτωλού προτάσεις που συγκλίνουν υπέρ της μόρφωσης. Και όχι μόνο αυτό, αλλά εξηγεί τρόπους με τους οποίους ο άνθρωπος θα γίνει ελεύθερη οντότητα με συνείδηση πολιτική. Πώς; Με την παιδεία και τα βιβλία, ο άνθρωπος θα αποκτήσει άποψη και εικόνα για αυτά που συμβαίνουν γύρω του. Έτσι, θα γίνει πολίτης του κόσμου, ψάχνοντας και μαθαίνοντας. Τα έργα του είναι ανθρωποκεντρικά και αμφισβητούν την εκάστοτε εξουσία. Παραδείγματος χάρη, στο Ανάθεμα στηλιτεύει τα κακώς κείμενα που αφορούν τόσο τον κλήρο όσο και τους πιστούς. Στον Πατροκοσμά, προσπαθεί να «ανοίξει» τα μάτια στους απλούς ανθρώπους, προσεγγίζοντας τους με αγάπη και αποφεύγοντας το διδακτισμό.
Ο Φίλιππος Περιστέρης συνθέτει μουσική ατμοσφαιρική, αναδεικνύοντας το κλίμα κατάνυξης που ταιριάζει στο παρόν έργο. Ο Δημήτρης Παπαδόπουλος χρησιμοποιεί το ημίφως, έχοντας σαν στόχο να καταστήσει το θεατή προσηλωμένο σε αυτό που βλέπει. Ο Μιχάλης Σδούγκος χρησιμοποιεί σύμβολα για να προσδώσει εμβληματική χροιά στην παράσταση. Ο Λάμπρος Τσάγκας ερμηνεύει τον Πατροκοσμά. Δυναμικός, με επιβλητική παρουσία επί σκηνής, ενσαρκώνει τον ιερομόναχο Κοσμά με σθένος και ισχυρή θέληση.